Արխիվային տվյալներ. ինչու Ազնավուրի ընտանիքը չվերադարձավ Հայաստան
«Հայաստանը Հայրենական մեծ պատերազմից հետո ինքն էր դժվար վիճակում, սակայն հայրենադարձներին օգնում էին ինչով կարողանում էին»:
Լաուրա Սարգսյան, Sputnik Արմենիայի լրագրող
Շառլ Ազնավուրին ճանաչում են ոչ միայն Հայաստանում, այլև ամբողջ աշխարհում։ Հայոց ցեղասպանությունից հետո նրա նախնիները հայտնվեցին Ֆրանսիայում։ Ի՞նչը խանգարեց Ազնավուրյաններին վերադառնալ պատմական հայրենիք հայրենադարձության առաջին ալիքի հետ։
Ֆրանսահայ շանսոնյե Շառլ Ազնավուրը ծնվել է Փարիզում հայ դերասանների ընտանիքում 1924 թվականին։ Զանգվածային հայրենադարձության ժամանակ Ազնավուրյանների ընտանիքը դարձավ այն հազարավոր ընտանիքներից մեկը, որը հայրենիք վերադառնալու մտադրությամբ դիմեց Խորհրդային Հայաստանի իշխանությանը։
Ազնավուրյանները Ախալցխայից են
Ազնավուրյանների տոհմը, որոշ տվյալների համաձայն, սկիզբ է առնում Արևմտյան Հայաստանից (ներկայիս Թուրքիա), սակայն մանրամասն տվյալներ դեռ չկան։ Հայտնի է, որ Շառլ Ազնավուրի պապը՝ հորական կողմից Միսակ Ազնավուրյանը, որոշ շրջաններում հայտնի խոհարար էր, որը կյանքի վերջին տարիներն ընտանիքի հետ անցկացրել է Փարիզում։ Նա մահացել է 1938 թվականին։ Հայաստանում հաճախ Շառլի տատիկն էր լինում` Հայկանուշը։
1897 թվականի մայիսին Ախալցխայում Միսակն ու Հայկանուշն ունեցան Մամիկոնին` ապագա շանսոնյեի հորը։ Մամիկոնը դերասան էր և հասցրել էր աշխատել Թբիլիսիի թատերախմբում, իսկ ավելի ուշ թատերախմբի հետ միասին հյուրախաղերով մեկնել Կոստանդնուպոլիս (այժմ` Ստամբուլ)։
Նա ընտանիքով տեղափոխվեց Փարիզ, որտեղ հանդիպեց ապագա կնոջը՝ Իզմիրում ծնված Քնար Բաղդասարյան-Ազնավուրյանին։ Քնարի ծնողները մահացան Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանության զանգվածային ջարդերի ժամանակ։ Քնարը նույնպես դերասանուհի էր։
Նրանք ամուսնացան 1922 թվականի հունվարի 22-ին, իսկ մեկ տարի անց ունեցան դուստր, որին անվանեցին Աիդա։ Երկու տարի անց 1924 թվականին Փարիզում լույս աշխարհ եկավ Շառլ Ազնավուրը։
Չկայացած հայրենադարձություն
Համիդյան ջարդերից (1894-1896) և 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանությունից հետո մի քանի միլիոն հայ հայտնվեց հայրենիքից դուրս։ XX դարի 20-30-ական թվականներին սկսվեց հայրենադարձության առաջին ալիքը դեպի Արևելյան Հայաստան։
«Արխիվում բազմաթիվ փաստաթղթեր են պահպանվել, որոնք հաստատում են այդ տվյալները, սակայն զանգվածային ու տարրերային պետք է համարել 1946 թվականին սկսված հայրենադարձությունը», — Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում ասաց Հայաստանի ազգային արխիվի գիտահետազոտական բաժնի աշխատակից Մարինե Մարտիրոսյանը։
Նրա խոսքով, այդ ժամանակաշրջանում Խորհրդային Հայաստան էին ժամանել ու հաստատվել բազում հայեր, որոնց համար ստեղծվել էին գոյություն պաշտպանելու համապատասխան պայմաններ։
«Հայաստանը Հայրենական մեծ պատերազմից հետո ինքն էր դժվար վիճակում, սակայն հայրենադարձներին օգնում էին ինչով կարողանում էին»,— նշեց Մարտիրոսյանը։
Արխիվում պահպանվել են հայրենիք վերադառնալու նպատակով Խորհրդային Հայաստանի կառավարությանը դիմած Ազնավուրյանների ընտանիքի փաստաթղթերը։
«Խորհրդային իշխանություններին ուղարկած փաստաթղթերում կան նամակներ, որտեղ Ազնավուրյանների ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամ գրում էր, որ շատ է ցանկանում Հայաստանում բնակություն հաստատել»,- հայտնեց Մարտիրոսյանը։
Բազմաթիվ թղթերի մեջ պահպանվել է նաև Շառլ Ազնավուրի առաջին կնոջ` ֆրանսուհի Միշլենի գործը։
«1927 թվականի սեպտեմբերի 14-ին Փարիզում ծնվեց ֆրանսուհին` Պոլի և Ժան Ռուժելի դուստրը։ Երգչուհի, ունեմ միջին կրթություն, ամուսնացած եմ Շառլ Ազնավուրի հետ։ Մեծ ցանկություն ունեմ խորհրդային երկիր գալու», — գրված է նամակում, որը Sputnik Արմենիայի համար կարդաց Մարտիրոսյանը։
Հայաստան գալու ցանկությունը մեծ էր, սակայն մեծ երգչի նախնիներին չհաջողվեց դա անել։ «Երևի նրանք ընկել են պատմական հայրենիք վերադառնալ ցանկացողների զանգվածային ալիքի մեջ ու պարզապես չեն ընտրվել», — եզրափակեց Մարտիրոսյանը։
Սրանով Հայաստանի հետ Շառլ Ազնավուրի կապը չավարտվեց։ Նա պարբերաբար գալիս էր հայրենիք։ Ազնավուրը մեծ ներդրում ունի 1988 թվականի ավերիչ երկրաշարժից հետո Հայաստանի վերականգնման հարցում։
2004 թվականին, այն ժամանակ գործող նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հրամանով, Շառլ Ազնավուրն արժանացավ Հայաստանի ազգային հերոսի կոչման։
