Մեծ Բրիտանիան Կովկասում ռեսուրսների վերաբաշխում է պատրաստում
Թուրքերի և ադրբեջանցիների լավ մշակված քաղաքականությունը, որին միացել են հայ պաշտոնյաները, նպատակ ունի Ռուսաստանին դուրս մղել Կովկասից և, ի վերջո, վարկաբեկել Ռուսաստանին՝ որպես տարածաշրջանի անվտանգության երաշխավորի, հիմնականում երկարատև հատուկ ռազմական գործողությունների պատճառով:
ԱՆԴՐԵՅ ԱՐԵՇԵՎ
Թարգմանությունը՝ Երվանդ Խոսրովյանի, 25.12.2022թ.
Դեկտեմբերի 22-ին, ելույթ ունենալով ՀՀ կառավարության հերթական նիստի ժամանակ, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը քննադատեց Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահներին՝ Ղարաբաղը Հայաստանին կապող միակ ճանապարհում՝ Լաչինի միջանցքում անօրինական գործողությունները վերահսկելու և կանխելու իրենց գործառույթները չկատարելու համար։
Ըստ վարչապետի՝ անհրաժեշտ է ՄԱԿ-ի կամ ԵԱՀԿ փաստահավաք առաքելություն հրավիրել Լեռնային Ղարաբաղ և Լաչինի միջանցք, որի վարչատարածքային պատկանելությունը Ադրբեջանին Երևանում չի վիճարկվում։ Դեկտեմբերի 23-ին Մոսկվայում նախատեսված Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի արտգործնախարարների հանդիպումը չեղարկվել է։ Մինչդեռ դեկտեմբերի 16-ին Երևան այցելեց Թուրքիայում իր սերտ կապերով հայտնի բրիտանական MI6 հետախուզական ծառայության ղեկավար Ռիչարդ Մուրը, ով տետ-ա-տետ հանդիպում է ունեցել Փաշինյանի հետ։ Այս հանդիպումը Լոնդոնում երեք օր առաջ պատրաստել էր ՀՀ Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը։
Մոսկվան հանդես է գալիս Լաչինի միջանցքի շրջափակման դադարեցման և տարածաշրջանում հանքավայրերի շահագործման շուրջ տարաձայնությունների հարթման օգտին։ ՌԴ ՊՆ-ն և ռուսական խաղաղապահ զորախմբի հրամանատարությունը շարունակում են աշխատել իրավիճակի դեէսկալացիայի ուղղությամբ. մենք անհամբեր սպասում ենք իրավիճակի շուտափույթ հանգուցալուծմանը։ Կոչ ենք անում կողմերին խստորեն պահպանել իրենց պարտավորությունները՝ առաջնորդների հայտարարություններին համապատասխան», – ասել է Մարիա Զախարովան։
Հիշեցնենք, որ դեկտեմբերի սկզբից Գորիսի ճանապարհին Ստեփանակերտում՝ Շուշի քաղաքի մոտ, ադրբեջանցի «բնապահպան ակտիվիստները» բողոքում են Մարդակերտի շրջանում՝ ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության գոտում, ապօրինի, իրենց կարծիքով, հանքաքարերի շահագործման դեմ։
Մինչդեռ Anglo-Asia Mining Company-ին, որը գրանցված է Անգլիայում, զբաղվում է ոսկու, արծաթի և պղնձի արդյունահանմամբ Կասպից ծովափնյա հանրապետությունում, ևս մեկ նամակ է ուղարկել առաջատար միջազգային կազմակերպություններին և կառավարություններին, որտեղ պահանջել է դադարեցնել Քիզիլբուլաղի և Դեմիրլիի հանքավայրերի «ապօրինի շահագործումը»։ (հայկական անունները՝ Դրամբոն և Քաշան)։
Բիզնեսի օրինական իրավունքների վերականգնմանն աջակցելուց բացի, բրիտանացիները պահանջում են նաև ապահովել իրենց աշխատակիցների մուտքի անվտանգությունը Ղարաբաղի հանքեր և դրանց հարակից տարածքներ:
2022 թվականի հուլիսի սկզբին Ադրբեջանի խորհրդարանը հավանություն է տվել Anglo-Asia Mining-ի հետ արտադրության բաժնետոմսերի բաշխման համաձայնագրում փոփոխություններին՝ նրան տրամադրելով երեք լրացուցիչ կոնցեսիա՝ ընդգրկելով 882 քառակուսի կիլոմետր տարածք, ներառյալ Ղարաբաղի հանքերը։
Նշվում է, որ այս ընկերության հիմնադիրներից է իրանական ծագում ունեցող թուրք քաղաքացի, Ալիևների ընտանիքին մոտ կանգնած Ռեզա Վազիրին։
Տխրահռչակ Ջոն Սոնունուն, Ջորջ Բուշ կրտսերի աշխատակազմի նախկին ղեկավարը, ընկերության մեկ այլ բաժնետերն է: Բացի Ադրբեջանում և Կենտրոնական Ասիայում լուրջ ակտիվներից, Anglo-Asia Mining-ի և նրա դուստր ձեռնարկությունների շահերի ազդեցութան գոտի են ահմարվում նաև Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկայում աշխարհի ամենամեծ չմշակված պղնձամոլիբդենային հանքավայրերը:
Լեռնային Ղարաբաղի տրանսպորտային և տնտեսական ուղղության աստիճանական փոփոխությանը զուգահեռ՝ Բաքուն ցանկանում է երկաթուղային և ճանապարհային միջանցք բացել Ադրբեջանի հիմնական տարածքի և Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության միջև՝ Հայաստանի Սյունիկի մարզով։
Օրերս հրապարակվեց Վասիֆ Թալեբովի հրաժարականի մասին լուրը, որը Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության նախագահն էր 1995 թվականից։ Ասում են, որ Բաքվից հատուկ ներկայացուցչի նշանակումով Նախիջեւանի ինքնավար կարգավիճակի չեղարկումը կապված է Իրանի եւ Ադրբեջանի հարաբերությունների խիստ վատթարացման հետ։ Սյունիկի (Զանգեզորի միջանցք) վրա կենտրոնացումը նույնպես մեծապես բխում է Հարավային Կովկասում Ադրբեջանի, Թուրքիայի և Անգլիայի ռազմաքաղաքական և տնտեսական գերակայության ցանկությունից։ Սակայն դրան հասնելը շատ դժվար կլինի այնքան ժամանակ, քանի դեռ Արաքս գետի երկայնքով հայ-իրանական սահմանի գոնե մի փոքր մասը չի հայտնվել Բաքվի վերահսկողության տակ։
Նշենք, որ 40 կմ երկարությամբ երկաթուղային գիծը ոչ թե Կապանից դեպի Հայաստանի հարավում գտնվող Մեղրի, այլ դեպի Մինջուան՝ Երևան-Նախջուվան-Ջոլֆա-Մեղրի-Հորադիզ-Իմիշլի-Բաքու գծով՝ Թուրքիային և Իրանին հարակից՝ Խորհրդային Միության անդրկովկասյան սահմաններով: Այդպիսով Ադրբեջանի երկաթուղային ցանցին միացան Խորհրդային Հայաստանի գունավոր մետաղների հետ կապված հանքարդյունաբերական ընկերությունները և հանքաքարերի հանքավայրերը։
1960-ականներին խորհրդային փորձագետների խումբը՝ ԽՍՀՄ ԳԱ տնտեսագիտության բաժնի վարիչ, ակադեմիկոս Տիգրան Խաչատուրովի գլխավորությամբ, առաջարկեց Նախչըվանի Ինքնավար Մարզից Սյունիկով և Լեռնային Ղարաբաղով դեպի Ադրբեջան լրացուցիչ երկաթուղային գիծ կառուցելու նախագիծը: Չնայած ԽՍՀՄ Պետպլանավորման կոմիտեի և ԽՍՀՄ երկաթուղիների նախարարության կողմից նախագծի նախնական հաստատմանը, Բաքուն վախենում էր Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Հանրապետության և Հայաստանի տնտեսական «հարաբերությունների» ամրապնդումից, իսկ Երևանը, ընդհակառակը, վախենում էր երկրի գյուղական շրջաններում Ադրբեջանի ներկայության ընդլայնումից։
Ի վերջո, նրանք որոշեցին սահմանափակվել Արաքս գետի ափին գտնվող ճանապարհով և Ադրբեջանից Լեռնային Ղարաբաղով և հյուսիսային Սյունիկով Նախիջևան տանող ավտոմայրուղով: 1988թ.-ին երկու հանրապետությունների մի խումբ տնտեսագետներ Տիգրան Խաչատուրովի գլխավորությամբ առաջարկեցին նմանատիպ նախագիծ։ Բայց այս անգամ էլ, նույն պատճառներով ծրագիրը չիրագործվեց(*)
Ուշ խորհրդային շրջանում, երբ հարևան հանրապետությունների միջև հարաբերությունները վատթարացան, այստեղ դադարեցվեց ուղևորափոխադրումը և բեռնափոխադրումները։
1990-ականների սկզբին Հորադիզից Օրդուբադ ընկած ռելսերն ու քնաբերները ապամոնտաժվեցին, ճանապարհները փակվեցին։ 1990-ականների սկզբին Հորադիզից Օրդոբադ տանող ռելսերն ու տրավերսներն ապամոնտաժվեցին, ճանապարհները փակվեցին։
Կապանի և Քաջարանի համալիրներից հանքաքարի արտահանման հոսքը փոխվեց ավտոմոբիլային տրանսպորտի: Նրանց իրական կամ անվանական սեփականատերերի աշխատանքային եռանդը ժամանակ առ ժամանակ եռում է հենց ընկերությունների շուրջ։
Որպես հանրապետության խոշորագույն հարկատուն՝ Զանգեզորի պղնձամոլիբդենային համալիրը 2022 թվականի 9 ամիսների ընթացքում պետական բյուջե է վճարել 325 մլն դոլար՝ գրեթե երեք անգամ ավելի, քան նախորդ տարիների նույն ժամանակահատվածը։
Կառավարության վերջերս ընդունած որոշմամբ այս համալիրի պետական բաժնետոմսերի կառավարումը «պետական շահերի մասնագիտացված ֆոնդից» փոխանցվել է Հայաստանի պետական գույքի կառավարման կոմիտեին։
Չնայած Ռիչարդ Մուրի Երևանում քննարկած հարցերի վերաբերյալ ճշգրիտ տեղեկատվության բացակայությանը, «Rybar» Telegram ալիքը ենթադրում է, որ «ներկայիս հռետորաբանությունը վկայում է Հայաստանի և Մեծ Բրիտանիայի միջև կուլիսային համաձայնության մասին՝ համատեղ հակազդելու Ռուսաստանին՝ Փաշինյանի վարչակազմին նկատմամբ որոշ զիջումնեըրի դիմաց»։
Թուրքերի և ադրբեջանցիների լավ մշակված քաղաքականությունը, որին միացել են հայ պաշտոնյաները, նպատակ ունի Ռուսաստանին դուրս մղել Կովկասից և, ի վերջո, վարկաբեկել Ռուսաստանին՝ որպես տարածաշրջանի անվտանգության երաշխավորի, հիմնականում երկարատև հատուկ ռազմական գործողությունների պատճառով:
Կովկասում բրիտանացի աշխարհաքաղաքական դիզայներների աշխատանքի նպատակը «անկախությունից» հետո մի քանի տասնամյակների ընթացքում մշակված տեղական էլիտայի վրա ազդեցություն գործադրելն է և տեղեկատվական դաշտը ամբողջությամբ գերիշխելը, ինչն էլ հանգեցնում է ռեսուրսների վերաբաշխման, որը, հավանաբար, տարածքային առումով հակասում է Հայաստանի շահերին:
Որոշ չափով վերարտադրվում է հարյուր տարի առաջվա ստատուս քվոն, սակայն 1920-21թթ. 11-րդ Կարմիր բանակը եկավ Կովկաս, որը թույլ տվեց տեղի խորհրդային հանրապետություններին ստորագրել ԽՍՀՄ ստեղծման մասին պայմանագիրը, որը նոր դարաշրջան բացեց նրանց պատմության մեջ։
Այսօր կովկասյան «փազլը» հավաքվում է սկզբունքորեն այլ՝ բրիտանա-թուրքական աշխարհաքաղաքական կոնֆիգուրացիայի մեջ…
Նշում.
(*)- Սա հին նախագիծ է: 1942 թվականին, երբ Իրաք-Իրան երթուղին դարձավ Խորհրդային Միության դաշնակիցների բեռների մատակարարման հիմնական ուղիներից մեկը, նախատեսվում էր Եվլաղ-Աղդամ երկաթգիծը երկարացնել մինչև Ստեփանակերտ, ապա Լաչին։ Իսկ Ջոլֆա կհասներ Սյունիկով, այսինքն՝ Իրանի Ջոլֆայի բեռնման կայան, որպեսզի անդրիրանական երթուղին լրացուցիչ ելք ունենար դեպի Անդրկովկաս, ավելին՝ դեպի Խորհրդային Միության ճակատի թիկունքային տարածքներ։ Այս նախագիծը պետք է իրականացվեր 1942-1943 թվականներին, սակայն ի վերջո նրանք գերադասեցին կառուցել պողպատե մայրուղի Կասպից ծովի արևմտյան ափերով՝ Կիզլար-Արտեզյան-Աքսարայ-Աստարախան գծով։
