Պայքարելու իրավունք
Գրքի այս մասում Մոնթե Ավո Մելքոնյանն անդրադառնում է ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքին և նրանց անկախությանը:
Ուզում եմ հատուկ ընդգծել, որ, ըստ Լենինի, ինքնորոշումը չի պահանջում, որ որևէ ժողովուրդ ձեռք բերի ինքնուրույն անկախ պետություն: Այն ժողովուրդներն ու ազգերը, որոնք անկարող են գոյատևել իբրև անկախ պետություններ, այդուհանդերձ կարող են օգտվել ինքնորոշման իրավունքից:
Հերքել սա՝ նշանակում է հերքել, որ ԽՍՀՄ բնակչության մեծ մասը կարող է օգտվել ինքնորոշման իրավունքից, քանզի ԽՍՀՄ բնակչությունն առավելապես բաղկացած է տարբեր ազգություններից և ազգային փոքրամասնություններից, ովքեր բնավ ի վիճակի չեն ինքնուրույն հիմնելու անկախ պետություն:
Քաղաքական, տնտեսական և այլ իրողություններ նրանց քաղաքական անկախությունը դարձնում են անհնար. այնուամենայնիվ, իմ կարծիքով, այս ազգություններն ու ժողովուրդները պետք է կարողանան օգտվել ինքնորոշման բարձր աստիճանից: Չեմ կարծում, թե Խորհրդային Միության որևէ ժողովուրդի համար, վերջին հաշվով, անկախ պետականությունը կարող է օգտակար լինել:
Իրականում, լինելով անկախ, այդ ժողովուրդներից ոմանք ամենայն հավանականությամբ զգալիորեն կկորցնեն իրենց կամքը դրսևորելու կարողությունը, քանզի նրանք կկորցնեն տնտեսական, սոցիալական, քաղաքական և ռազմական շատ առավելություններ, որոնք հեշտացնում են մշակութային և սոցիալական զարգացումը:
Ուստի` շատ դեպքերում անկախությունը կարող է հնարավոր լինել, բայց ոչ ցանկալի: Կամ այն կարող է լինել ո՛չ հնարավոր և ո՛չ էլ ցանկալի, և այդ դեպքում տվյալ ազգը (հուսով ենք) կմերժի այն: Սա վերաբերում է հենց հայերին: Ըմբռնելով այս՝ հարկ չկա ազգային ինքնորոշումն անպայման անկախ պետություն ձևավորելու կարողության հետ զուգորդել:
