Պատմության հետքեր. դաշնակների կառավարության պատվիրակությունը Բոլիսում

Առաջին հանրապետության կառավարական պատվիրակությունը ամիսներ շարունակ մնաց թուրքական քաղաքում ՝ փորձելով ստանալ հայ ժողովրդի դահիճների և գերտերությունների ներկայացուցիչների համակրանքը: Դրա մասին այսպես էր գրում «Կայծ» թերթը, 1918 թվականի նոյեմբերի 2-ի թիվ 1 համարում: (հրապարակում ենք հոդվածը օրիգինալում գրված նույն ուղղագրությամբ)

Պարզւում է որ Պօլսի կոնֆերանսին մասնակցելու հրաւէր ստացած է եղել միմիայն Վրաստանը, իսկ Հայաստանն ու Ատրպատականը հրաւիրւած չեն եղել: Այնպէս որ մեր պատւիրակների Պօլիս ժամանելը մեծ զարմանք է պատճառել Գերմանական, Աւստրիական և Բուլղարական դիւանագիտական ներկայացուցիչներին:

Իրենց ամբողջ գործունէութեան ընթացքում մեր ներկայացուցիչները ոչ մի պետությունից դրական աջակցութիւն չեն ստացել և ոչ մի հետևանքի չեն հասել:

Գերմանիան իրեն անզօր է յայտարարել հայերին օգնելու խնդրում և վերջ ի վերջոյ առաջարկել է դիմել Սպանիայի թագաւորին և Հռոմի պապին, ասելով որ թերևս նրանց միջամտութիւնը մի փոքր թեթևացնի հայերի վիճակը:

Պօլսում պարզւել է, որ Ալէքսանդրապօլի ռմբակոծումը եղել է Գերմանական կլխաւոր շտաբի թելադրութեամբ: Տաճիկները Բագուն վերցրել են Գերմանիայի համաձայնութեամբ և աջակցութեամբ:

Աւստրիան համաձայնել է օգնել հայերին Հայաստանը պարզապէս գրաւելու (օկուպացիա) միջոցով, եթէ միայն Տաճկաստանը իր համաձայնութիւնը տայ:

Բուլղարիան չի ծածկել, որ ինքը կողմնակիցը է Տաճկաստանի առաջխաղացման Անդրկովկասում մինջև Բագու, այն յոյսով, որ ինքը փոխարէն հատուցում ստանայ Մարցիայի հովտում:

Ռուսաստանը է եղել միայն այն պետութիւնը, որ անդադար ու խիստ գրութիւններով պահանջել է Տաճկաստանից անմիջապէս դատարկել Անդրկովկասը: Վերջին օրում արդէն լուրեր կան, որ նա այդ պատճառով պատերազմ է յայտարարել Տաճկաստանին:

Տաճիկները չեն ծածկել, որ իրենց նպատակն է եղել բնաջնջելով տաճկահայութիւնը և հարւածելով ռուսահայերին, միանգամայն վերացնել իրանց սահմաններում և սահմաններին կից հայութեան անունն ու խնդիրը:

Մեր պատւիրակութեան բոլոր դիմումներին նա երբեմն ցինիկ ու յաճախ կեզծաւոր պատասխաններ է տւել, միշտ խոստանալով, որ ամեն ինչ կկարգադրւի դէպի լաւը, դէպի մեր ցանկացածը: